زهرا طوسی/
ایران سالانه ۱۳ میلیارد دلار کالا به عراق صادر می‌کند و رؤیای تجارت 20 میلیارد دلاری با این کشور را در سر می‌پروراند، حالا سعودی به دولت عراق پیشنهاد داده می‌خواهد 30 میلیارد دلار در عراق سرمایهگذاری کند، به این شرط که شرکت‌های ایرانی از عراق اخراج شوند.
به روایت مهدی مهرپور، کارشناس اقتصادی، آل اسحاق رئیس اتاق ایران و عراق به وزارتخانه رفته و گفته است:«به رابطه اقتصادی ما و عراق کمک کنید، گفتند به ماچه؟ ما کار کنیم، بخش خصوصی سود ببرد!» یعنی در حالی که سعودی برای اخراج شرکت‌های ایرانی از عراق به دولت این کشور جایزه می‌دهد، وزارت خارجه ایران به‌دنبال سهم‌خواهی از فعالان اقتصادی ایرانی است!
به گفته یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق، عراق با ۱۳ میلیارد دلار خرید از ایران به مهم‌ترین مقصد صادرات جمهوری اسلامی تبدیل شده در حالی که کل صادرات ما به اروپا کمتر از ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار است.
رایزنان ما به دلیل مشکل بودجه به کشور برگشتند
آل اسحاق معتقد است امروز بیش از ۷۰ درصد فعالیت‌های وزارت خارجه کشورهای مختلف دنیا، حول موضوعات اقتصادی، یعنی دیپلماسی اقتصادی است و حتی سفارتخانه‌ها، کارمندان زیادی در ارتباط با بخش بازرگانی دارند، ولی متأسفانه رایزنان ما به‌دلیل مشکل بودجه به کشور برگردانده شدند و نگاه به این رایزنان نگاه کارمندی است!
ضرورت حضور سفرای قدرتمند در کشورهای همسایه
طبق آنچه محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس می‌گوید، کشورهای عراق، چین، هند، روسیه، افغانستان و ترکیه و... طرف‌های اصلی معاملات تجاری ما هستند و ۹۰ درصد تجارت ما با این ۱۰ کشور و ۱۰ درصد تجارت ما با ۱۰۰ کشور دیگر دنیاست. در چنین شرایطی وزیر امور خارجه باید ۱۰ سفیر قدرتمند و با تجربه در این کشورها مستقر کند، سفیران قدرتمندی که بتوانند موضوعات اقتصادی کشور شامل تجارت نفتی و غیرنفتی، صادرات و واردات را برنامه‌ریزی کنند. اما در حال حاضر این تمرکز در وزارت امور خارجه بر موضوعات اقتصادی وجود ندارد و بسیاری از سفیران ما در این ۱۰ کشور به مبانی اقتصادی آشنایی ندارد. چطور انتظار داریم در جنگ اقتصادی موفق شویم!
عراق برای خرید، یک کشور دست به نقد است
محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی به‌تازگی از محدودیت کشورهایی همچون عراق، در صادرات کالاهای ایرانی گلایه کرده و در عین حال تأکید کرده است این کشور به خاطر منابع ارزی کاملاً دست به نقد است و حتی زارع ایرانی بر اساس سیگنال عراقی‌ها محصول می‌کارد؛ به خصوص اینکه ما وقتی مشکل کمبود کالا داریم عراق درهای خود را باز می‌کند و با توجه به منابع ارزی، خرید خوب کرده و جذابیت برای صادرات ایجاد می‌کند.
عربستان رقیب اصلی منطقه‌ای ایران
جدا از رقبای فرامنطقه‌ای ایران در عراق که در رأس آن‌ها چین قرار دارند و به طور جدی در حال ورود به بازار این کشور است، در حال حاضرعربستان به مثابه رقیب اصلی منطقه‌ای ایران به‌ویژه در بستر یارگیری از کشورهای منطقه بیش از پیش به عراق نزدیک شده و احتمال دارد بتواند در بلندمدت راه توسعه صادرات به عراق و دیگر کشورهای همسایه را برای ما دشوار کند؛ این در حالی است که بازرگانان ایرانی که با محدودیت تجارت با دیگر کشورها مواجه شده‌اند حالا چشم به بازار عراق دوخته‌اند. جدا از اینکه عراق، از نظر خدمات فنی مهندسی و زیرساخت‌های اقتصادی بازار بسیار بزرگی برای ایران است، برای تأمین بسیاری از کالاهای اساسی خود نیز به واردات وابسته است، از کارشناسان پرسیدیم آیا کشورهای همسایه می‌توانند از سهم تجارت ما درعراق بکاهند؟
عربستان به دنبال ساخت نیروگاه درعراق
رضا تنهایی مقدم، پژوهشگر اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: اینکه عربستان و سایر کشورها بخواهند سهم بیشتری از تجارت با عراق را به خود اختصاص دهند طبیعی است، در حال حاضر عراق در صنعت برق به ایران وابسته است و عربستان دنبال این است که نیروگاه‌هایی را در عراق بسازد تا بتواند با این هزینه هنگفت، از حضور ایران در این کشور کم کند.
وی می‌افزاید: البته مراودات اقتصادی پیچیدگی‌هایی دارد که به سادگی نمی‌شود آن را جایگزین کرد، به عنوان مثال این طور نیست که عربستان بتواند با ارائه خدمات مشابه جای ایران را تصاحب کند و این چند علت دارد، اول اینکه تضمینی وجود ندارد این کشور به تعهداتش عمل کند، از طرف دیگر ایران نشان داده است نسبت به شرکایش وفادار است و هر جا که این کشورها با تهدیدی مواجه شده‌اند، از آن‌ها حمایت کرده است.از سوی دیگر باید اذعان کرد مخاطب ما تنها دولت عراق نیست و ما با ملت این کشور منافع اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و عقبه تاریخی و مذهبی مشترک داریم که همه این‌ها در مناسبات مختلف ما با این کشور گره خورده و ما را به یک متحد راهبردی با عراق تبدیل کرده است.
امکان تصاحب سهم بازار ایران در طولانی مدت وجود دارد
این تحلیلگر اقتصادی می‌افزاید: هر چند تصاحب سهم بازار ایران در عراق برای دیگر کشورها در کوتاه مدت عملیاتی نیست ولی باید بپذیریم اگر این موضوع در طولانی‌مدت به عنوان یک راهبرد اصلی از سوی عربستان یا ترکیه یا هر کشوری پیگیری شود، قابلیت تحقق خواهد داشت و می‌تواند حتی به حذف ایران از بازار عراق نیز بینجامد.
وی تأکید می‌کند: ما باید تا جایی که ممکن است روابط اقتصادی خود را به میان بدنه مردمی عراق بکشانیم و با بخش خصوصی واقعی در این کشور رابطه برقرار کنیم، به طوری که غیرمتحدان ایدئولوژیک بقیه فعالان اقتصادی این کشور نیز منفعت خویش را در ارتباط با ایران ببینند و در برابر تغییرات مقاومت کنند.
تنهایی مقدم تصریح می‌کند: ما در بسیاری از کشورهایی که روابط اقتصادی داریم نان سیاستمان را می‌خوریم که خیلی قابل اتکا نیست، به همین دلیل باید در کشورهای مخاطب، دنبال پایداری روابط اقتصادی باشیم؛ این مهم از طریق پیگیری دیپلماسی اقتصادی محقق می‌شود.
ضرورت مردمی‌سازی تجارت با عراق
وی می‌افزاید: دولت باید همین طور که یک ورود برنامه‌ریزی شده در حوزه سیاسی و نظامی به عراق دارد، یک ورود منطقی و برنامه‌ریزی شده نیز در حوزه اقتصادی به این کشور داشته باشد، به طوری که زیرساخت‌های تبادلات تجاری ما با عراق تسهیل شود. به عنوان نمونه در نخستین گام می‌تواند برای حذف ویزای تجاری و سپس غیرتجاری بین دو کشور اقدام کند، در مرحله بعد مردمی‌سازی تجارت با عراق مدنظر قرار گیرد و مفاهیمی مثل کولبری و تجارت چمدانی را به رسمیت شناخته و تقویت کنیم، همچنین دیپلماسی اقتصادی را فعال کرده که برای شرکت‌های ما در بخش دولتی و خصوصی عراق بازاریابی کند، قوانین گمرکی را به سمت تعرفه‌های ترجیحی برده و تسهیل کنیم، دنبال ایجاد زیرساخت‌های صادراتی مثل جاده‌ها و اتصال راه آهن دو کشور به هم باشیم، از سوی دیگر برنامه‌ریزی کنیم به سمت اینکه بازار عراق را از آن خودمان کنیم.
بازارسازی و ذائقه‌سازی در اولویت
وی می‌افزاید: در کشور ما در بخش لوازم خانگی، ال جی و سامسونگ و در بخش پوشاک، ترکیه بازار این حوزه را تصاحب کرده‌اند، یعنی در حالی که برندهای معروف و خوب دیگری نیز در دنیا وجود دارند مشتری ایرانی این کالا را برای مصرف خانوار انتخاب می‌کند. آن‌ها بازار ما را گرفته‌اند و ما نیز باید در عراق با ذائقه‌سازی عملکرد مشابهی در بازارسازی داشته باشیم، به نحوی که از میان انواع کالاها، مخاطب عراقی ترجیح دهد از محصولات ایرانی استفاده کند. دراین صورت هر کشوری که به لحاظ اقتصادی پیشنهادهای جذاب‌تری برای گرفتن بازار ایران داشته باشد، نمی‌تواند در مقابل تقاضای بازار که گرایش به محصولات ایرانی دارد مقاومت کند و از صحنه خارج می‌شود.
سهم 2 درصدی ایران از بازار 2 هزار میلیاردی
وی با اشاره به اینکه روابط ما با عراق و دیگر کشورهای همسایه تحریم‌پذیر نیست، می‌گوید: معتقدم ما اگر تجارت با دنیا را حذف کنیم و تنها با 15 کشور همسایه تبادلات تجاری داشته باشیم، وضعمان به مراتب از الان بهتر می‌شود. در حال حاضر یک بازار 2 هزار میلیارد دلاری تجارت با کشورهای همسایه داریم که از این مقدار 2 درصد در اختیار ماست که به نسبت حجم اقتصاد ایران بسیار اندک است. حال اگر ما این عدد را به 5 درصد برسانیم، خیلی از مشکلات ما مثل رکود و بیکاری حل خواهد شد. دلیل اینکه ما به سمت این کشورها حرکت نمی‌کنیم جریان غرب‌زده است که منظورش از تعامل با دنیا، تجارت خارجی است که منحصر به آمریکا و اروپا می‌شود.
وی تأکید می‌کند: ما به سفیر نیاز نداریم به بازاریاب نیاز داریم؛ سفیر ایران در برزیل می‌گفت لولا دا سیلوا رئیس جمهوری که اقتصاد برزیل را تکان داد، فعالان اقتصادی این کشور را دور هم جمع کرده و گفته است، من رئیس جمهور نیستم و بازاریاب شما هستم؛ حالا ما هم سفیر خیلی نیاز نداریم، اگر در این کشورها به جای سفیر که تنها کارهای سیاسی انجام می‌دهند، رایزنان بازرگانی خوبی داشته باشیم، توسعه صادرات تمامی چالش‌های اقتصادی کشور را حل خواهد کرد.
باید توان رقابتی خود را بالا ببریم
مسعود دانشمند، دبیرکل خانه اقتصاد ایران نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما وی با اشاره به اینکه ایران در بازار عراق حضور پررنگ دارد، اگرچه این محیط درحال رقابتی‌شدن است، می گوید: چنین شرایطی می‌طلبد ما توان رقابتی خود با سایر کشورهایی که در این بازار حضور دارند را بالا ببریم.
وی با بیان اینکه عراق، یکی از ظرفیت‌هایی است که برای کالاهای متعدد و متنوع پذیرش دارد، می‌افزاید: برای همین ظرفیت است که این بازار رقبای متعددی را به خود می‌بیند؛ رقبایی که هرکدام تلاش دارند سهم بیشتری از این بازار را از آن خود کنند.
وی تأکید می‌کند: درحال حاضر ما در بخش‌هایی از این بازار ورود کرده‌ایم؛ بخش‌هایی که هم تلاش کارخانجات دولتی و هم خصوصی در آن به چشم می‌خورد. ولی واقعیت غیرقابل انکار این است که دولت باید از تصدیگری خود بکاهد و بیشترین تلاش خود را بر بسترسازی برای فعالیت بیشتر بخش خصوصی معطوف کند.
وی می‌افزاید: در شرایطی که نیازمند پیشبرد اهداف اقتصادی با برقراری روابط اقتصادی با کشورهای همسایه مثل عراق و افزایش صادرات نفتی و غیرنفتی هستیم، باید از انفعال در این حوزه خارج شویم که این کار باید با تغییر در ساختار سفارتخانه‌ها و وزارت امور خارجه ما انجام شود. مثلاً باید ساختمان رایزنی بازرگانی از سفارت جدا شود و به تمام تشکل‌های صادراتی و وارداتی هم اعلام شود با این بخش در ارتباط باشند؛ این می‌شود اصلاح ساختار مثمر ثمر در دیپلماسی اقتصادی که نتایج آن بسیار زود قابل لمس خواهد بود.
نظر شما